De Nederlandsche Bank (DNB) heeft onderzocht hoe een belasting op de waardestijging van grond na herbestemming – een planbatenheffing – kan bijdragen aan een beter functionerende woningmarkt. De Nederlandse woningmarkt kampt al jaren met beperkingen in toegankelijkheid. Nieuwbouw stagneert, wachtlijsten voor huurwoningen zijn lang en koopwoningen worden steeds minder betaalbaar.
Waarom een planbatenheffing?
Bij buitenstedelijke nieuwbouw is vaak een bestemmingswijziging nodig, bijvoorbeeld van landbouwgrond naar bouwgrond. Dit leidt tot een forse waardestijging, waarvan vooral grondeigenaren profiteren. DNB stelt dat een planbatenheffing op deze waardestijging kan helpen om:
Grondspeculatie te ontmoedigen, waardoor grond sneller beschikbaar komt voor woningbouw.
Prijsstijgingen van bouwgrond te dempen, zodat nieuwbouwprojecten financieel haalbaarder worden.
Belastingdruk te verschuiven naar minder mobiel kapitaal, wat economisch verstandiger is.
Financiële impact en opbrengsten
Uit berekeningen blijkt dat de waarde van landbouwgrond na omzetting naar bouwgrond gemiddeld met € 1,4 mln per hectare stijgt, en zelfs meer dan € 2 mln per hectare in de Randstad. Om jaarlijks 70.000 woningen te bouwen, moet de bestemming van 5.500 hectare grond worden gewijzigd. De totale waardestijging bedraagt € 7 à € 8 mrd per jaar, en een planbatenheffing hierop kan aanzienlijke inkomsten genereren voor publieke voorzieningen bij nieuwbouw. De opbrengsten variëren per gemeente, waarbij steden als Amsterdam, Utrecht, Haarlemmermeer en Almere de hoogste opbrengsten zouden genereren door veel buitenstedelijke woningbouw en forse waardestijgingen.
Politieke besluitvorming en toekomstperspectief
Het kabinet werkt momenteel aan de uitwerking van een planbatenheffing, een onderwerp dat al in 2019 werd voorgesteld en is opgenomen in het huidige coalitieakkoord. De exacte invulling hangt af van politieke, juridische, economische en financiële overwegingen.
Sinds het einde van de vorige eeuw hebben gemeenten hun monopolie op grondontwikkeling grotendeels verloren aan projectontwikkelaars en andere marktpartijen. Hierdoor verschoof de waardestijging door bestemmingswijziging van het publieke naar het private domein. Een planbatenheffing kan deze ontwikkeling deels corrigeren, mits zorgvuldig uitgewerkt.
Conclusie
De woningmarkt kent serieuze uitdagingen en vraagt om ingrepen aan zowel de vraag- als de aanbodzijde. Naast het verminderen van fiscale voordelen voor huiseigenaren en het stimuleren van nieuwbouw, kan een planbatenheffing bijdragen aan een beter functionerende markt. Echter, een zorgvuldige uitwerking is essentieel om grondeigenaren voldoende rendement te blijven bieden.