Nu de internationale spanningen toenemen, groeit de urgentie om het vastgoed van Defensie te vernieuwen. Jaren van bezuinigen hebben geleid tot een vastgoedportefeuille waarin veel gebouwen verouderd zijn en verduurzaming hard nodig is. Vastgoeddata heeft dit vraagstuk geanalyseerd en is in gesprek gegaan met staatssecretaris Tuinman van Defensie om inzicht te krijgen in de toekomstplannen en beleidskeuzes. Uit deze gesprekken blijkt dat Defensie met de recent gelanceerde routekaart richting 2050 koers zet naar een klimaatneutrale, circulaire en toekomstbestendige vastgoedvoorraad.
Uitgestrekte portefeuille, beperkte vernieuwing
Volgens eigen analyse van Vastgoeddata telt het Rijksvastgoedbedrijf op dit moment 3.961 defensiepanden, samen goed voor een oppervlakte van ruim 4,5 miljoen vierkante meter. Daarnaast zijn er 20 projecten in ontwikkeling met een gezamenlijke omvang van 72.500 m² — wat neerkomt op ongeveer 1,6 procent van de totale vastgoedvoorraad. Opvallend: slechts 54 van de 108 defensielocaties zijn daadwerkelijk in gebruik. Dit lijkt een direct gevolg van een beleid dat inzet op concentratie en centralisatie, waarmee Defensie probeert efficiënter en kostenbewuster te werken.
Het probleem van veroudering
Een blik op de leeftijd van de gebouwen maakt het verduurzamingsvraagstuk extra urgent. Ongeveer de helft van het totale vloeroppervlak stamt uit perioden vóór 1980; slechts 19 procent is jonger dan 25 jaar. Daarbij komt dat maar 3 procent van de gebouwen een geregistreerd energielabel heeft, en van deze groep voldoet slechts de helft (rond de 75 panden) aan de huidige energie-eisen (energielabel A tot en met C). Dit plaatst Defensie ver achter op de verduurzamingstrend binnen de bredere vastgoedsector.
Routekaart verduurzaming: een nieuwe koers
De Routekaart Verduurzamen Vastgoed Defensie uit 2022 legt de lat hoog. Het doel: een vastgoedportefeuille die in 2050 volledig fossielvrij en CO₂-neutraal is, met een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk en optimale bijdrage aan een circulaire economie. De routekaart is afgestemd op het Klimaatakkoord, met scherpe doelstellingen:
2030:
• 55% minder CO₂-uitstoot dan in 1990
• 50% minder primaire grondstoffen gebruikt
• Alle nieuwe opdrachten worden circulair aanbesteed
• Ecologische voetafdruk gehalveerd t.o.v. 1990
2050:
• Vastgoed is volledig klimaatbestendig, CO₂-neutraal en fossielvrij
• Nederland is circulair ingericht en natuurinclusief
Belangrijk detail: de financiering voor deze verduurzamingsslag is tot 2030 afgedekt, waarmee budgettaire onzekerheid voor de eerste fase is weggenomen.
Wat gebeurt er na 2030?
Staatssecretaris Tuinman benadrukt dat Defensie zich blijft aanpassen aan veranderende omstandigheden:
‘De wereld is voortdurend in beweging en Defensie beweegt mee. Met de Routekaart Verduurzamen Vastgoed Defensie (van en in uitvoering bij het Rijksvastgoedbedrijf) in de hand als kompas richting 2050 zijn we in 2022 een ambitieuze weg ingeslagen om duurzaam en toekomstbestendig Defensievastgoed te realiseren. We verduurzamen missiekritisch zodat we meer groei kunnen realiseren en meer en andere activiteiten kunnen ondernemen. Richting 2030 hebben onze groeiopgave volbracht en gaan we door met het versterken van de krijgsmacht. We zetten blijvend in op het verkleinen van de afhankelijkheid van enkelvoudige energiebronnen.’
Duurzaamheid als uitgangspunt
De routekaart draait om vier grote thema’s: circulair bouwen, natuurinclusief ontwikkelen, energiezuinig en hernieuwbaar vastgoed, en klimaatadaptatie. Bij elke ingreep – of het nu gaat om sloop, nieuwbouw, renovatie of concentratie van locaties – staat verduurzaming centraal. Zo voorkomt Defensie dat gebouwen na enkele jaren opnieuw aangepast moeten worden aan strengere normen.
Voorbeelden van concrete maatregelen zijn het gebruik van hernieuwbare materialen, het vergroenen van terreinen, reductie van energiegebruik en het toekomstbestendig maken van panden tegen klimaatveranderingen zoals hitte en wateroverlast. Met deze integrale aanpak wordt het vastgoed stap voor stap voorbereid op de toekomst.
Toekomst van leegstaande defensiepanden
Volgens Tuinman zal leegstand in de toekomst nauwelijks nog een rol spelen:
‘Leegstaande of ongebruikte defensiepanden zijn binnenkort niet meer aan de orde. De geopolitieke situatie is veranderd en zorgt voor een grotere focus op hoofdtaak 1: bescherming van het eigen en bondgenootschappelijke grondgebied. Daardoor groeit Defensie de komende jaren fors. We hebben meer locaties - gebouwen en terreinen - nodig. Gebouwen van Defensie staan nooit op zichzelf maar maken deel uit van defensieterreinen/kazernes. We bekijken of gebouwen worden gerenoveerd en opnieuw in gebruik worden genomen. Of dat ze worden afgebroken om plaats te maken voor een andere behoefte.’
Uitdagingen en tempo
De uitvoering van deze plannen is complex. Strenge regelgeving, lange besluitvormingsprocessen en het waarborgen van militaire paraatheid zorgen voor vertraging. De huidige geopolitieke situatie en hogere NAVO-investeringen versnellen weliswaar de nieuwbouw, maar leggen tegelijkertijd druk op de verduurzaming van het bestaande vastgoed.
Wat levert het op?
De inzet is helder: toekomstbestendig defensievastgoed dat niet alleen operationeel klaar is voor de eisen van deze tijd, maar ook een bijdrage levert aan een gezonde leefomgeving en een efficiëntere overheid. Daarbij is kostenbeheersing op lange termijn een belangrijk argument: investeren in verduurzaming voorkomt dure herstelacties achteraf.
De komende jaren cruciaal
Defensie en het Rijksvastgoedbedrijf werken nauw samen aan deze transitie. Met een duidelijke routekaart, een afgedekt budget tot 2030 en meetbare doelstellingen is er een stevige basis gelegd.